Ở địa phương, trên địa bàn hành chính tỉnh, tỉnh thành trực thuộc Trung ương có Tòa án cấp tỉnh có địa vị pháp lý như một sở, ngành của tỉnh và ở các quận, huyện, thị xã, tỉnh thành trực thuộc tỉnh có Tòa án cấp huyện có địa vị pháp lý như một phòng, ban của huyện
Mặt khác, quyết nghị số 49/NQ-TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược canh tân tư pháp đến năm 2020 đặt ra yêu cầu khách quan đối với việc sửa đổi, bổ sung, xây dựng mới các quy định của Luật Tổ chức TAND. Khung cảnh Hội thảo Những hạn chế, bất cập cơ bản nêu trên đã ảnh hưởng trực tiếp đến việc đảm bảo vị trí, vai trò của Tòa án trong việc thực hành các nguyên tắc về quyền lực nhà nước.
Thực tế, nhiều quốc gia trên thế giới đã vận dụng thủ tục rút gọn bằng HĐXX chỉ có một Thẩm phán. Tòa án chưa được thiết kế và nhóng như một hệ thống, một nhánh quyền lực quốc gia, để có vị trí, vai trò xứng như các nhánh quyền lực quốc gia khác là Quốc hội, Chính phủ hoặc các thiết chế khác như chủ toạ nước.
Tại hội thảo, nhiều quan điểm đưa ra là đã đến lúc cần kíp cần soạn thảo, sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức TAND. Đáp ứng đề nghị hợp hiến và đổi mới Luật Tổ chức TAND năm 2002 được xây dựng trên cơ sở các nguyên tắc hiến định, là văn bản luật pháp cụ thể hóa các nguyên tắc, quy định của Hiến pháp. Nên chi, cho đến nay, tổ chức bộ máy của hệ thống Tòa án không chỉ tồn tại những bất cập mà về chế độ, chính sách, công tác đào tạo, bổ nhậm quan toà, cán bộ không được xử lý một cách thỏa đáng, hợp với đặc thù hoạt động tư pháp.
Quyết nghị số 49 của Bộ Chính trị cũng đặt ra đề nghị về việc xây dựng cơ chế xét xử theo thủ tục rút gọn đối với những vụ án có đủ một số điều kiện khăng khăng để giải quyết nhanh chóng các loại vụ án có giá trị không lớn, tình tiết, nội dung vụ án đơn giản và có chứng cớ rõ ràng.
Về mô hình tổ chức của hệ thống Tòa án, tại Kết luận số 79/KL-TW ngày 28/7/2010 Bộ Chính trị đã kết luận mô hình tổ chức của hệ thống Tòa án bao gồm TAND sơ thẩm khu vực được tổ chức ở một hoặc một số đơn vị hành chính cấp huyện trong tỉnh, tỉnh thành trực thuộc Trung ương có nhiệm vụ xét xử sơ thẩm; TAND tỉnh, tỉnh thành trực thuộc trung ương có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm và sơ thẩm các vụ án; TAND cấp cao được tổ chức theo khu vực có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm và giám đốc thẩm, tái thẩm đối với các bản án, quyết định của TAND cấp dưới; TANDTC có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn vận dụng hợp nhất luật pháp, phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm.
Tuy nhiên, sắp tới sẽ có thêm cơ chế xét xử theo thủ tục rút gọn. Để khai triển vận hành hệ thống Tòa án mới trên tinh thần cách tân tư pháp theo quyết nghị số 49 của Bộ Chính trị thì rõ ràng, phải xây dựng, sửa đổi, bổ sung các quy định hiện hành, trong đó có các quy định của Hiến pháp và Luật Tổ chức TAND năm 2002.
Bên cạnh đó, bây giờ, các Tòa án đang được tổ chức như các cơ quan hành chính nhà nước. Theo Nghị quyết số 49 của Bộ Chính trị thì hệ thống TAND ở nước ta sẽ có sự đổi mới toàn diện từ nhiệm năng, nhiệm vụ, mô hình tổ chức đến phương thức hoạt động và các vấn đề có liên can khác trong việc quản lý các Tòa án về tổ chức.
Theo đó, TAND được xác định là có vị trí trung tâm và hoạt động xét xử là trung tâm của hệ thống tư pháp. Những hạn chế, bất cập Theo nguyên tắc chung về quyền lực nhà nước và bộ máy thực hành quyền lực nhà nước thì Tòa án phải được xác định là cơ quan tư pháp và về tổ chức thực hành quyền tư pháp thì Tòa án phải được thiết kế theo nguyên tắc là tổ chức tư pháp được tổ chức theo thẩm quyền xét xử hoặc theo loại việc.
Nguyễn Văn Khôi. Điều đó dẫn đến hệ thống Tòa án chưa đủ mạnh về mọi mặt để đảm bảo thực hành có hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ được giao. Việc xây dựng, sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức TAND nhằm tạo ra cơ sở pháp lý và cơ sở lý luận cho việc sửa đổi, bổ sung các luật về tố tụng, đảm bảo hoạt động của Tòa án hợp hiến và hạp, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ cách tân tư pháp trong tình hình hiện giờ.
Do đó, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 dĩ nhiên đặt ra vấn đề phải sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức TAND. Tuy nhiên, theo Luật Tổ chức TAND thì ở nước ta, các Tòa án chỉ mới được ghi nhận là cơ quan xét xử mà chưa được quy định là cơ quan thực hành quyền tư pháp với chức năng đầy đủ bao gồm xét xử và giảng giải luật pháp.
Việc tổ chức các Tòa án theo cấp hành chính đã ảnh hưởng đến việc củng cố tổ chức, bộ máy, cán bộ, kinh phí hoạt động của các Tòa án do bị áp đặt phải tuân theo các quy định về quản lý hành chính nhà nước. Ở Trung ương có TANDTC có địa vị pháp lý như một bộ, ngành. Về phương thức hoạt động của Tòa án, theo quy định của Hiến pháp và Luật Tổ chức TAND thì Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số.
